(darbha)
‘ప్రియతమా, నీవచట కుశలమా నేనిచట కుశలమే’ అనే పాట గుర్తొస్తుంది. కుశలం అనే శబ్ద వివరణ తెలుసుకోవాలని చాలాకాలం నుండీ అనుకుంటున్నా. ఇది సంస్క్రుత శబ్దం. తెలుగులో శిష్ఠ వ్యవహారికం అంటే బ్రాహ్మణ పండిత భాషలో స్థిరపడింది. తెలంగాణ, ఆంధ్ర బహుజనులు బాగున్నారా? మంచిగున్నవా? పానమెట్లుంది? అని అడుగుతారు. తెలుగు పాఠ్యపుస్తకాలు చదివిన విద్యావంతులు, సాహిత్యంతో సంపర్కం గలవాళ్లు కుశలమా అని ఎదుటివారి బాగోగులు విచారిస్తారు. కుశలం శబ్దానికి బాగున్నావా? అని వ్యవహారార్థం. కానీ ఈ శబ్ద యధార్థం అది కాదు.దానికి పెద్ద చరిత్రే వుంది. అడవుల్లో నడిచే కాలం అది. ఇప్పట్లా రోడ్లు, సరైన బాటలూ లేని కాలంలో మనుషులు అడువుల్లోనే నడిచే వారు. నడుస్తుంటే కాళ్లకు కుశలు (darbha) గుచ్చుకునేవట. ఈ శబ్దాన్ని హరిమోహన్ ఝా వివరించారు.
‘కుశాగ్రే వసతే రుద్ర: కుశమధ్యే తు కేశవ:కుశమూలే వసేద్ బ్రహ్మ కుశాన్ మే దేహి మేదిని’ (క్రుత్య మంజరి)
దర్భ (darbha)
దర్భ (darbha) శిఖరాగ్రంలో రుద్రుడు, దర్భ మధ్యలో కేశవుడు, దర్భ మలూంలో బ్రహ్మ నివసిస్తూ ఉంటారు. ఓ భూమీ, నాకు దర్భలు ఇవ్వు అని పై శ్లోకార్థం.అంతేగానీ ఇప్పట్లా హలో అనే పలకరింపు కాదు.. బాగున్నారా అని అనడమూ కాదు.. హిందూ సంస్కృతిలో దర్భలకు ప్రత్యేక స్థానం ఉంది. మంచికీ, చెడుకీ కొన్ని క్రతువులకి దర్భలు వాడతారు. దర్భ అంటే పవిత్రమైనది. గ్రహణ సమయాల్లో దర్భ వస్తువులపై ఉంచితే అవి మలినం కావని, దోష రహితమనీ అంటాం. ఇలా దర్భలతో మనకి ఎన్నో ఆచారాలు ముడిపడి ఉన్నాయి.
భాద్రపద మాసాన్ని, అంటే అడవి అన్ని కాలాలకంటే ఎక్కువ దట్టంగా ఉండే కాలన్నే దర్భలు పెరికే కాలంగా నిర్ణయించారు. కూలీ నాలీ ఏమీ లేకుండా, కేవలం పుణ్యం ఆశతో సామూహికంగా దర్భలు పెరికే కార్యక్రమం జరిగేది. ఉపనయనం, వివాహం, శ్రాద్ధం, యజ్నం, పూజ, అన్నింటిలో కుశల వాడుక నియమంగా జరిపారు. పవిత్రీ, త్రికుశ, మూడా, కుశాసనం మొదలైన ఆసనాలు తయారు చేయడానికి ప్రజలు కుశలు పెరకడం మొదలు పెట్టారు.
ఏ ఇంట్లో కుశలు ఉండవో, ఆ యింట్లో కుశలం ఉండదు అనేవారు. కుశలు తెంచడంలో ప్రావీణ్యత ఉన్న వ్యక్తే ‘కుశలుడు’ గా భావించ బడేవాడు. ‘కుశం లునాతీతి కుశల:‘. కుశలం అడగటమంటే ఇంట్లో తగినన్ని కుశలున్నాయి కదా, అని అడగటం.
పైసా ఖర్చు లేకుండా ప్రతి సంవత్సరం కుశలు పెరికే పని జోరుగా సాగేది’.చూశారా, కుశల అనే దర్భల (darbha) (అంటే పెద్ద ముల్లు లాంటిది లేదా కొయ్యలాంటిది) గుచ్చుకోకుండా వున్నారా లేదా అని అడగటమన్న మాట. రాముడు కొడుకు పేరు కుశలుడు.
ఆ పాత్రకు ఆ పేరు పెట్టడంలో వాల్మీకి ఆంతర్యమేమిటో తెలుసుకోవాలనుంది. బహుశా కుశలాలను పీకివేయడంలో నేర్పరితనం, ప్రావీణ్యం సంపాయిస్తాడని ఊహించాడు కావొచ్చు.
ఏది ఏమైనా, కుశలమా అని అడిగకండి, ఏంచక్కా బాగున్నరా? మంచిగున్నరా? ప్రాణం బావుందా అని విచారించండి. హాయిగా వుంటది.
–కోట ప్రసాద్